Liefde in tijden van aardbevingen

Theo Hoek, directeur van Libau (foto), wil geen larmoyant verhaal over de problemen in Groningen. Natuurlijk er is stress en frustratie, maar er is vooral de drang om het gekoesterde landschap te herstellen en te verfraaien. En om baas in eigen huis te blijven.

Zoals voor zoveel Hollanders geldt, bracht de liefde Theo Hoek naar het Noorden. ‘Smoorverliefd werd ik op het landschap. Het licht en de lucht, de strijd van de mens tegen het water; zielsrakend is het. Tegen iedereen die het Groninger land wil leren kennen, zeg ik: ga eerst eens een paar uur op de Waddendijk zitten. Je zintuigen aan, je verstand uit. Je ziet, proeft en hoort het landschap. Het knispert.’

Stedenbouwkundige Theo Hoek is sinds 2011 directeur van Libau, de onafhankelijke adviesorganisatie voor ruimtelijke kwaliteit en cultureel erfgoed in Groningen en Drenthe. Hiervoor was hij provinciaal bouwmeester van de provincie Groningen.
Libau, zegt Hoek nadrukkelijk, adviseert aan de gemeenschap. Aan de gemeenten in de eerste plaats, maar ook aan de dorpsverenigingen, de energie-, buurt- en andere coöperaties waarin de Groningers zich verenigen. Want vele Groningers zijn net als hij zeer behept met de plek waar zij leven. ‘Als mensen de geest hebben, dat geeft zo’n power en energie in kleinere dorpen. Dat is pure liefde voor de plek.’ 

Boerderijen staan ‘op scherp’
Zo’n langdurige liefde, niet één leven maar generatie op generatie, koesteren de eigenaren voor hun Oldambtster boerderijen. Eind mei rondde Libau een onderzoek af naar deze monumentale boerderijen. Hoek: ‘Wij hebben vele gesprekken gevoerd aan keukentafels met eigenaren, streekbewoners, ambtenaren, bestuurders en deskundigen. Iedereen vindt het veel waard om deze monumentale boerderijen, zo bepalend voor het land, overeind te houden. Elk beetje geld dat zij overhielden, hebben de bewoners er decennialang in geïnvesteerd. Maar de boerderijen zijn zo groot, zonder opbrengsten lukt het niet. En als deze bewoners weggaan, kun je het hele gebied wel sluiten. Het is dus ook een publiek belang.’

De Maarlandhoeve in Uithuizen (Foto: Libau)

Parallelle werkelijkheid
De Oldambtster boerderijen staan ‘op scherp’ door economische ontwikkelingen als vergrijzing en krimp, maar ook door verdroging van het landschap en de gevolgen van de gaswinning: mijnbouwschade. Met veel overredingskracht hebben Hoek en de zijnen gezorgd voor een boerderijloket, een vraagbaak voor eigenaren. ‘Warme begeleiding’, noemt Hoek het. In godsnaam niet nog meer rapporten.

Zeven jaar delibereren over mijnbouwschade en het herstel heeft een verstikkende deken van organisaties en regelingen opgeleverd, die de Groningers smoort. Het is een lange lijst vol beraden, stuurgroepen, coördinaties, loketten en taskforces.
Er is, zegt Hoek, een parallelle werkelijkheid met parallelle financiering in Groningen gecreëerd. 

‘Iedereen is het zicht kwijt. Meer mensen bemoeien zich er mee en er is meer geld, maar de kwaliteit wordt almaar minder. Al die nieuwe partijen die zijn opgericht om schade op te nemen, te herstellen, te voorkomen, leefbaarheid te stimuleren etc. zijn niet dienend aan de normale processen. Zij verzinnen zelf processen en vergeten daarbij de helft omdat zij niet wortelen in het vak noch in de provincie.’ 

Zoals je een erfgoedobject niet los van zijn omgeving en van het landschap kan zien, zo kun je ook het herstel ervan niet los zien van het fijnmazig weefsel van lokale regelingen, structuren en organisaties. Dat het wel gebeurt, is Hoeks grootste frustratie.

Eenvoudige oplossingen
'De stress zit hem niet in het vele extra werk dat de mijnbouwschade oplevert voor een organisatie als Libau’, zegt Hoek. ‘Meer aanvragen betekent ook meer geld en daar hebben we extra mensen mee kunnen aantrekken. Het is de onvoorspelbaarheid. De aardbevingen zijn een dag-en-nachtding.’
Maar de meeste stress of frustratie levert de manier waarop het probleem getackeld wordt.
Waarom worden er zoveel aparte organisaties opgericht? Waarom zoveel speciale regelingen? Je ziet het fout gaan. Experts van buiten hebben te weinig feeling met en kennis van het Groninger land. Hun referentiekader ligt in de bestuurlijke wereld waarin zij verankerd zijn – ministeries of andere rijksinstellingen, in de ontwerpwereld, of elders. Individuen willen meedenken, maar er heerst een maatschappelijk onvermogen om eenvoudige oplossingen te bedenken. ‘En het geld wordt het stuur’.

Honingpot
Hij heeft kleine en grote voorbeelden paraat:
Uit voorzorg worden schoorstenen en balkons gesloopt, terwijl dit bij maatwerk in de zekering niet nodig is. Er worden idioot dure oplossingen verzonnen, zoals het lossnijden van monumenten van hun fundering en ze op rubberen blokken plaatsen. Dat kost een vermogen en zal dus zelden toegepast worden.

Er is veel geld beschikbaar voor leefbaarheid via de regeling Kansrijk Groningen van het Nationaal Programma Groningen. ‘Een honingpot voor maatschappelijke organisaties’, noemt Hoek het. ‘Meer dan een ton voor een boek over een dorp, een miljoen voor sociale hulpverleners – bureaus voornamelijk -, geld voor elektrische auto’s.'

‘Terwijl de primaire processen stranden. Voor ons vakgebied dreigen afstemming en samenhang weg te vallen. De maatschappelijke stuurgroep waar tal van sociale organisaties deel van uitmaken wordt opgeheven. Naast onder meer ondernemers, sociale partners, huurders, kerk- en milieuorganisaties, zit ook Libau in de stuurgroep namens twaalf erfgoedorganisaties. Opheffing is een verlies aan maatschappelijk kapitaal.' 

‘Neem bijvoorbeeld het nieuwe datacentre van Google naar Delfzijl. Een project van importantie met enorme bouwkosten. Laat dit aanleiding zijn voor een ontwerpend onderzoek naar het Eemlandschap en welke koppelkansen hier liggen. Is niet gebeurd.’

Gezamenlijk
Hoek wil niets liever dan het landschap verder ontwikkelen met respect en zonder angst voor veranderingen. ‘Er liggen grote kansen voor mooie, eigentijdse lagen in landschap, dorpen of bebouwing. Maar dat gaat alleen goed als die transformatie gebaseerd wordt op zorgvuldige besluitvorming op basis van goed uitgevoerd ontwerpend onderzoek in al die lagen. De expertise is er, maar die moet wel ingezet worden. In alle andere gevallen ontstaat verrommeling.’ 

Om de vakinhoudelijke laag te garanderen wil Hoek een substantiële rol bemachtigen in de toekomstvisie voor Groningen. ‘De basis van ons vak is dienend te zijn aan de samenleving en we kennen Groningen door en door.’ Libau kiest voor de strategie van onderop: begin bij mensen, en niet bij instituties, regels, financiering of bestuurlijke structuren. Het boerderijloket voor de Oldambtster eigenaren is een goed voorbeeld, net als het Erfgoedloket dat Libau heeft opgericht op verzoek van de Nationaal Coördinator Groningen, een helpdesk voor particuliere eigenaren van monumenten en karakteristieke panden. ‘Het loopt storm’, zegt Hoek. Libau ondersteunt ook de Vereniging Groninger Monumenteigenaren, die particuliere eigenaren hebben opgericht om gezamenlijk betere schaderegelingen af te dwingen. Er wordt al genoeg over de eigenaren gepraat en te weinig met hen. Terwijl het om hun eigendom, veiligheid en welzijn draait. ‘De eigenaren willen baas in eigen huis zijn’.
Net als Hoek.

Marijke Bovens | juli | 2019
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:
http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief